سی تی اسکن ها ممکن است عامل 100 هزار سرطان تازه در آمریکا باشند
به گزارش لوکو، امروزه، سی تی اسکن (CT Scan) به عنوان یکی از پیشرفته ترین ابزارهای تشخیصی شناخته می گردد. دستگاهی که با استفاده از پرتوهای یونیزه کننده (Ionizing Radiation) می تواند ساختارهای داخلی بدن را با دقت بالا آشکار کند. اما حالا یک پژوهش تازه زنگ خطری را به صدا درآورده: افزایش چشمگیر استفاده از این فناوری در ایالات متحده ممکن است در بلندمدت باعث موجی از سرطان های ناشی از تشعشع پایین همراه گردد.
بر اساس این تحقیق که به وسیله تیمی بین المللی از اپیدمیولوژیست ها اجرا شده، در سال 2023 نزدیک به 93 میلیون سی تی اسکن در آمریکا اجرا شده است. پژوهشگران پیش بینی می نمایند که پرتوهای ناشی از این حجم گسترده اسکن، ممکن است در آینده به بیش از 103 هزار مورد تازه سرطان بینجامد.
این آمار، در صورت صحت، سی تی اسکن را در ردهٔ همان ریسک های پرجمعیت اما پنهانی قرار می دهد که تا کنون کمتر به آن توجه شده؛ ریسک هایی مانند مصرف منظم الکل یا مواجهه مزمن با آلودگی هوا.
واقعیتی پیچیده: خطر فردی ناچیز، اما تأثیر جمعی قابل توجه
در نگاه نخست، خطر ابتلا به سرطان برای هر فرد پس از یک یا چند سی تی اسکن بسیار پایین است، و از نظر آماری، حتی می توان آن را نزدیک به صفر دانست. اما همین ریسک پایین، وقتی در مقیاس میلیونی دیده می گردد، تبدیل به دغدغه ای جمعی برای سلامت عمومی می گردد.
پایهٔ علمی این نگرانی ها بر مطالعاتی از گذشته پایدار است؛ از جمله آنالیز روی بازماندگان هیروشیما که در معرض پرتوهایی معادل سه سی تی اسکن یا بیشتر قرار گرفته بودند. این افراد در طول عمرشان با اندکی افزایش در احتمال ابتلا به سرطان روبه رو بودند. پژوهشگران می پذیرند که تعمیم کامل این داده ها به کاربرد پزشکی فعلی سی تی اسکن ساده انگارانه است، اما نادیده گرفتن شان نیز بی پاسخ گذاشتن یک سؤال مهم است: آیا واقعاً دوز پایین پرتوی پزشکی کاملاً بی خطر است؟
پرتوهایی که برای نوزادان و نوجوانان نگران نماینده ترند
یکی از بخش های قابل تأمل این پژوهش، اشاره به گروه های حساس تر سنی است. در بچه ها و نوجوانان، بدن در حال رشد است و سرعت تکثیر سلول ها بالاتر است. این ویژگی ها می توانند آن ها را نسبت به اثرات احتمالی پرتو آسیب پذیرتر کند.
برای مثال، نوزادانی که در زیر یک سالگی سی تی اسکن دریافت می نمایند، ممکن است در آینده در معرض خطر بالاتری از ابتلا به سرطان تیروئید (Thyroid Cancer) قرار گیرند. و این اثر در نوزادان دختر شدیدتر گزارش شده است. پس ضرورت دارد که پزشکان در مواجهه با این گروه سنی، هرگونه تجویز اسکن را با بیشترین دقت و بر اساس موارد ضرورت علمی یا اندیکاسیون های (Indications) واقعی انجام دهند.
سی تی اسکن نجات بخش است، اگر به جا و با تشخیص علمی انجام گردد
در کنار همه این نگرانی ها، نباید فراموش کرد که سی تی اسکن ها در بسیاری موارد نجات بخش اند. پژوهش ها نشان داده اند که برای بیمارانی با ریسک بالای سرطان ریه، انجام اسکن با دوز پایین می تواند تا 20 درصد مرگ ومیر را کاهش دهد. این آمار، اهمیت نقش تشخیص زودهنگام را به خوبی نشان می دهد.
پزشکان تأکید دارند که در صورت وجود علائم بالینی تعیین یا ریسک های شناخته شده، سی تی اسکن نه تنها مجاز، بلکه لازم است. تکنولوژی امروز ما را قادر ساخته تا بیماری هایی که پیش تر تنها با جراحی یا آنالیز های تهاجمی کشف می شدند، اکنون با کمترین خطر و بیشترین دقت شناسایی کنیم. پس آنچه اهمیت دارد، نه اجتناب کامل از این ابزار، بلکه استفادهٔ هوشمندانه و مبتنی بر شواهد پزشکی از آن است.
باید از افراط و تفریط در تجویز و درخواست اسکن پرهیز کرد
یک نکتهٔ کلیدی نباید نادیده گرفته گردد: بسیاری از سی تی اسکن ها ممکن است غیرضروری باشند. گاه پزشک، برای پوشش بیمه ای یا برطرف مسئولیت، اسکن را تجویز می نماید. گاه بیمار، با تصور غلط از دقیق بودن بیشتر، اصرار به انجام تصویربرداری دارد. اینجا همان جایی است که نقش آموزش عمومی، اخلاق حرفه ای پزشکی و نظام های کنترل کیفی پررنگ می گردد.
هم پزشک و هم بیمار باید بدانند که تصویربرداری بیش از حد، نه نشانهٔ پیشگیری، که گاهی نقض استانداردهای سلامت است. مطالعات نشان داده اند که مقدار پرتو در اسکن ها می تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد، بسته به نوع دستگاه، مدت تابش، میزان بدن و حساسیت اندام هدف.
در نتیجه، هر بار که نسخهٔ سی تی اسکن نوشته یا درخواست می گردد، باید با این پرسش همراه باشد: آیا راه چاره کم خطرتری وجود ندارد؟ اگر هست، چرا از آن استفاده نمی گردد؟
نگاه آینده نگر: فناوری برای کنترل، نه جایگزینی قضاوت بالینی
امروزه پایگاه های دادهٔ پیشرفته، الگوریتم های هوش مصنوعی Artificial Intelligence و نظارت های سیستمی، ما را قادر می سازند که پرتودهی در اسکن ها را دقیق تر آنالیز کنیم. این سیستم ها می توانند به مرور یاد بگیرند که چه نوع بیماران، در چه سنی، با چه ویژگی هایی، بیشتر در معرض خطرند و هشدارهای هوشمند برای تجویزهای غیرضروری فراوری نمایند.
اما در نهایت، تصمیم نهایی با پزشک معالج است. همان طور که یکی از متخصصان رادیولوژی گفته: ارزش درمانی یک سی تی اسکن به درستی انتخاب بیمار وابسته است، نه فقط به توانایی دستگاه. یعنی کیفیت تصمیم، از قدرت تکنولوژی مهم تر است.
منبع: JAMA Internal Medicine
منبع: یک پزشک