چرخه ای برای از بین رفتن کشاورزی در خراسان جنوبی؛ از نبود زیرساخت تا بی میلی سرمایه گذاران صنایع تبدیلی - لوکو

گروه استان های خبرنگاران، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * شاید بتوان گفت که یکی از شاخص های توسعه یافتگی یک منطقه، شهر یا استان، توانایی مردم در تبدیل محصولات طبیعی، مانند محصولات کشاورزی، دامی یا حتی معدنی به محصولات ثانویه و عرضه مستقیم محصول به بازار خرد باشد. مساله ای که در کشور ما کمتر به آن توجه شده و نبود صنایع تبدیلی ما را تبدیل به کشوری صادرکننده مواد اولیه ارزان قیمت و واردکننده محصولات ثانویه گران قیمت کرده است. صنایعی در برخی استان ها فعالیت دارند، اما باعث توسعه نقاط اطراف خود شده اند و خیر آنان به تمام کشور نرسیده درحالیکه می توان با توسعه صنایع تبدیلی خرد و کلان در استان های محروم که اتفاقا در کشاورزی یا صنایع معدنی و دامداری حرفی برای گفتن دارد، به توسعه متوازن کشور هم منجر شود.

خراسان جنوبی را به عنوان استانی محروم و کم برخوردار می شناسیم در حالیکه شاخص های تولید محصولات کشاورزی، دامی و معدنی بالایی دارد. مثلا این استان به گیاهان گران قیمتی مانند زعفران، زرشک و عناب شهره است. بزرگترین مخازن آزبست ایران در این استان قرار گرفته است. منیزیت در ایران تنها در خراسان جنوبی به دست می آید. زیر زمین این استان اورانیوم، بنتونیت، گرانیت و بسیاری از سنگ های معدنی نهفته است. قلعه زری خوسف هم به دلیل عیار بالای مس آن معروف است.

توسعه خراسان جنوبی در گرو صنایع تبدیلی

جواد الهامی، دانشجوی کشاورزی دانشگاه بیرجند و دبیر قرارگاه شهید احمدی روشن این استان معتقد است که دلیل توسعه نیافتگی خراسان جنوبی نبود صنایع تبدیلی در آن است.

او در مصاحبه با خبرنگار ما می گوید: خراسان جنوبی تمام ابعاد مورد نیاز برای توسعه را دارد، اما توسعه پیدا نکرده است. این استان متنوع ترین معادن کشور را دارد. از گرانیت گرفته تا سنگ های قیمتی، زغال سنگ و ... از سوی دیگر در کشاورزی هم محصولات انحصاری دارد. زعفران و عناب و به ویژه زرشک. از لحاظ تحصیلات مردم این استان هم باوجود محرومیت، در سطح بالایی قرار گرفته است، نیروی انسانی قدرتمند و ارتباطات گسترده با مرز و قابلیت صادرات مرزی هم دارد، اما چرا توسعه نیافته است؟

الهامی محصولی مانند زرشک را مثال می زند که در زمین های کشاورزی خراسان جنوبی کشت می شود، اما عمده محصول به دست آمده برای فرآوری یا حتی بسته بندی و صادرات به استان مجاور می رود؛ خراسان رضوی.

او می گوید: کاش با خراسان رضوی هم مرز نبودیم. با اینکه به بازار های مصرف نزدیک هستیم، اما اختلاف توسعه ای بین این دو استان باعث شده اصلا صنایع تبدیلی در خراسان جنوبی ایجاد نشوند.

سایه سنگین مشهد بر اقتصاد خراسان جنوبی

در واقع به نظر این فعال دانشجویی، ابرتوسعه یافتگی خراسان رضوی و به ویژه مشهد باعث شده سرمایه گذاران ترجیح دهند سرمایه خود را در مشهد تبدیل به زیرساخت صنعت کنند تا بیرجند یا قائن و ....

الهامی شرح می دهد: بازار فروش عمدتا در خراسان رضوی است، تولید در خراسان جنوبی؛ فرآوری و فروش در خراسان رضوی. در صنایع معدنی هم شرایط به همین منوال است. حجم زیادی از سنگ های معدنی در این استان استخراج می شوند، اما فرآوری آن ها به استان هم جوار دیگری می رود؛ اصفهان. حتی در بسیاری از موارد برشکاری سنگ ها هم در این استان صورت می گیرد.

او درباره صنایع لبنی نیز چنین تحلیلی ارائه می دهد و می گوید: با اینکه شیر با کیفیتی در دامداری های استان تولید می شود، اما کارخانه های فرآوری شیر در استان حال خوشی ندارند. صنایع به اندازه کافی رشد نکرده است. در واقع سرمایه گذار تمایل دارد نزدیک بازار فروش، کارخانه احداث کند.

به گفته الهامی در خراسان جنوبی ظرفیت تولید دارو های گیاهی خوبی وجود دارد که بازار این محصولات هم در اختیار مردم این استان نیست. او نبود کارخانه های عرق گیری بزرگ و فعالیت محدود کارگاه ها را نشانه ای از عدم رشد اقتصاد در این استان می داند.

چرخه ای برای از بین رفتن کشاورزی

او شرح می دهد که برای رسیدن به محصولی با قابلیت فرآوری، پیش نیاز هایی باید رعایت و زیرساخت هایی ایجاد شود. برداشت محصول در مزارع استان کاملا سنتی انجام می شود. کشاورزان تنها مانده اند و بدون نظر کارشناس و با شیوه آبا و اجدادشان کار می کنند. عملا حوزه تخصصی کارشناسی از کشاورز فاصله بسیار گرفته است. در واقع جهاد کشاورزی به دلیل ساختار پرچالش و کمبود شدید نیروی انسانی، نمی تواند بر نحوه کشت و برداشت نظارت داشته باشد. از سوی دیگر، بهره گیری از خدمات کلینک ها و مشاوران هم برای کشاورزان بسیار پرهزینه است و نمی صرفد. همچنین قیمت کود، سم و نهاده های کشاورزی طی یکی دو سال گذشته حداقل 10 برابر شده و اگر کارشناس سر زمین برود و توصیه ای هم داشته باشد، کشاورز پولی ندارد برای خرید سم و کود و ... هزینه کند؛ بنابراین با ظرفیت کمتری از زمین خود کار می کند که حداقل در آن به فروش و سود برسد.

او اشاره می کند که علاوه بر همه این مسائل، اگر کشاورزی بخواهد زمین خود را از آفات حفظ کند، مادامی که همه اراضی کشاورزی منطقه سم پاشی نشده باشند، آفت زدایی از یک محدوده کشاورزی هم بی فایده است چراکه آفات مرزبندی نمی شناسند.

این فعال دانشجویی به عدم ثبات در بازار فروش محصولات کشاورزی، نبود تضمین های لازم برای خرید محصولات و ... در کار کشاورز تأثیر دارد.

جای خالی سرمایه

او می گوید: صنایع تبدیلی حوزه ای به شدت سرمایه محور است. کارگاه های ریز را کشاورزان می توانند تأسیس کنند. اما احداث کارخانه های بزرگ از عهده کشاورزان خارج است؛ بنابراین توسعه استان نیاز به اصلاح ساختار و ایجاد بستر برای ورود و استقبال از سرمایه گذاران در استان است.

با این حال به گفته الهامی جذب سرمایه نیاز به سیستم ارتباطی مطلوب دارد. در حالیکه در خراسان جنوبی خطوط ریلی وجود ندارد و خطوط هوایی هم فعالیت اندکی دارد. ایجاد این زیرساخت ها اعتبار می خواهد که بودجه استان در قانون بودجه با توجه به جمعیت معین می شود، نه وسعت!

او معتقد است که در خراسان جنوبی تشکل های صنعتی پول دار وجود ندارد و نیاز است تشکلی قدرتمند به لحاظ مالی در این استان و برای حمایت از صنایع تبدیلی فعال شود.

این فعال دانشجویی از عملکرد دولت هم گلایه می کند و می گوید: دولت راه ورود خود را به ساختار تعاونی های منحله و ورشکسته در منطقه ها محروم بسته و تنها راه تأمین اعتبار برای این تعاونی ها را از طریق 5 درصد از اعتبارات استانی درنظر گرفته است.

او اینطور ماجرا را به طور خلاصه شرح می دهد: دولت برای توسعه خراسان جنوبی به سرمایه گذار نیاز دارد، اما سرمایه گذار برای فعالیت در این استان به زیرساخت هایی نیاز دارد که باید دولت احداث کند و به این صورت دور باطلی برای به هدف نرسیدن سیاست های توسعه ای در خراسان جنوبی ایجاد می شود.

الهامی اصلاح الگوی کشت به صورت اجباری را هم راهکاری برای بومی سازی محصولات کشاورزی و مدیریت بر منابع آبی می داند و تأکید می کند که راه توسعه خراسان جنوبی و حتی کشور تمرکز بر صنایع تبدیلی است.