دست خالی شهرداری تهران در هفته کتاب - لوکو

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، هفته پیش، شهردار تهران به مناسبت هفته کتاب از تعداد 56 عنوان کتابی رونمایی کرد که عمده آن ها پیش از این نیز معرفی، رونمایی یا در سال های پیشتر (1396، 1397 و 1398) توسط زیر مجموعه های شهرداری تهران منتشر شده بود! این نوع فعال نمایی و برگزاری مراسم صوری را در نوع خود باید نشان دهنده شرایط نشر در شهرداری تهران دانست. در این رونمایی احمد مسجدجامعی، معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران، رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و تعداد دیگری از مدیران شهرداری حضور داشتند. آیا هیچکدام از این مدیران، از کم و کیف کتاب هایی که رونمایی شد خبر نداشتند؟

مراسم رونمایی تعریف مشخصی دارد؛ معرفی محصول (در اینجا کتاب ها یا آثاری) که به تازگی منتشر شده است. اما در کمال تعجب در مراسمی که با حضور شهردار تهران و احمد مسجدجامعی، معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران، رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و تعدادی دیگری از مدیران شهرداری، و به مناسبت هفته کتاب برگزار گشت، از کتاب هایی رونمایی شد که عموماً در سال های پیش و پیش تر منتشر شده بودند، برخی از آن ها پیش از این معرفی و رونمایی شده بودند و یا کتاب هایی بودند که هیچ وجود خارجی نداشتند، یعنی یک هفته پس از رونمایی، اثری از آن ها نه در بازار کتاب هست نه در بانک اطلاعات خانه کتاب یا در فضای مجازی.

شرایط نشر کتاب در شهرداری تهران و همچنین برنامه های مجموعه وسیع و پُر امکانات شهرداری در هفته کتاب، می تواند موضوع آنالیز و نقد جدی باشد که مجال مفصلی می طلبد. در اینجا به بهانه این مراسم رونمایی، به ذکر نکاتی بسنده می کنم.

در خبر ها آمده بود که از 56 عنوان کتاب رونمایی شده است، اما در فهرستی که در رسانه ها منتشر شده است نام 54 عنوان کتاب آورده شده است که از این تعداد فقط 11 عنوان به طور مشخص در سال 1399 منتشر شده است (از این 11 عنوان، تعداد 6 عنوان، یک مجموعه به حساب می آید؛ صد سال گرافیک، عکاسی، نقاشی، شعر، کاریکاتور و نویسندگی در تهران، که انتشارات علمی و فرهنگی با همکاری مرکز ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تهران) منتشر کرده است. (درباره کیفیت و، اما و اگر های این مجموعه باید در مجالی دیگر سخن گفت) همچنین از این 54 عنوان، 6 عنوان کتاب در سال 1396، تعداد 7 عنوان کتاب در سال 1397، تعداد 8 عنوان کتاب در سال 1398 منتشر شده است.

در همین طلیعه سخن لازم است بگویم عموم کتاب هایی که در این مراسم رونمایی شده است را از نظر محتوا (و حتی کیفیت) باید کتاب هایی خوب دانست. کتاب هایی که عموماً جای آن ها در بازار نشر کشور خالی بوده؛ برای مثال کتاب هایی که در سال های اخیر توسط سازمان زیباسازی یا معاونت اجتماعی شهرداری منتشر شده. اما درباره این نوع رونمایی، جایگاه و شرایط نشر در شهرداری تهران و موضوعاتی از این قبیل نقد ها و پرسش هایی جدی مطرح است.

ناشر 33 عنوان کتابی که در این مراسم رونمایی شده، مشخص است (یعنی با مراجعه به کتاب، اگر در دسترس باشد یا با مراجعه به بانک اطلاعات خانه کتاب و کتابخانه ملی، می توان اطلاعاتی به دست آورد)؛ تعداد 20 عنوان کتاب را انتشارات علمی فرهنگی (از زیر مجموعه های سازمان تأمین اجتماعی) منتشر کرده، 8 عنوان را مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و 4 عنوان را سازمان زیباسازی شهر تهران منتشر کرده است. (یک عنوان از کتاب هایی که در انتشارات سازمان زیباسازی منتشر شده کتاب ارزشمندی است به نام دروازه های تهران که دفتر پژوهش های فرهنگی منتشر کرده و همان کتاب را به سفارش سازمان زیباسازی با قطعی دیگر نیز برای همین سازمان منتشر کرده است.) به جز کتاب ورزش در جامعه که در سال 1399 منتشر شده (و البته در سال های قبل تهیه شده است) سایر کتاب هایی که معاونت اجتماعی شهرداری در هفته کتاب امسال رونمایی کرده است مربوط به سال های پیش و پیش تر است (5 عنوان مربوط به سال 96 و 6 عنوان مربوط به سال 97 و 2 عنوان مربوط به سال 98).

همان گونه که اشاره شد، از 33 عنوان کتابی که ناشر آن ها مشخص است، 20 عنوان کتاب را انتشارات علمی فرهنگی (از زیر مجموعه های سازمان تأمین اجتماعی / وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) منتشر کرده است. این در حالی که در زیر مجموعه شهرداری تهران، مراکز متعدد نشر وجود دارد که بعضاً مجهز به چاپخانه های مفصل و پیشرفته ای هستند از جمله نشر شهر، انتشارات همشهری، انتشارات مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و… و مشخص نیست چرا کتاب های زیر مجموعه شهرداری تهران را باید انتشارات علمی فرهنگی منتشر کند! و اگر شهرداری نیازی به مثلاً نشر شهر ندارد چرا آن را منحل نمی کند!

درباره برخی از کتاب هایی که عناوین آن ها در این مراسم اعلام شده است، اطلاعاتی موجود نیست؛ نه در بانک اطلاعات خانه کتاب و نه حتی یک خط در فضای وب یا حتی سایت سازمان مورد نظر! توجه داشته باشیم، صرفاً کتاب هایی در کشور ما اجازه توزیع دارند که از مؤسسه خانه کتاب و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اعلام وصول دریافت کرده باشند؛ اگر چه در عمل، عموم سازمان ها از این کار سرباز می زنند.

این اقدام به این دلیل است که اطلاعات همه کتاب هایی که در کشور منتشر شده است در بانک جامع مؤسسه خانه کتاب Ketab.ir در دسترس عموم باشد. وقتی گفته می شود کتابی منتشر شده است، اما هیچ اطلاعاتی از این کتاب در هیچ کجا وجود ندارد، چند حالت بیشتر متصور نیست: یا کتاب مورد نظر احتمالاً هنوز منتشر نشده یا صرفاً در حد چند نسخه محدود یا نسخه ماکت (و مثلاً برای مراسم رونمایی) چاپ شده است! در این صورت نیز باید کتاب را منتشر نشده قلمداد کرد. در مارکتینگ جهانی کتاب، کتاب پس از اینکه در چرخه توزیع قرار گرفت رونمایی می شود، در غیر این صورت تاریخ توزیع کتاب در بازار و دسترسی خوانندگان به کتاب مورد نظر، اعلام می شود. کتاب هایی را که در بازار وجود ندارند، عملاً باید منتشر نشده قلمداد کرد (این روز ها حتی کتاب های سازمانی، که صرفاً برای یک سازمان کاربرد دارند نیز به صورت فایل بر روی سایت های سازمانی بارگذاری می شوند.)

عنوان برخی کتاب های رونمایی شده نیز کتابی تلقی نمی شوند به نظر می رسد پژوهش هایی هستند که قرار است به عنوان کتاب هم منتشر شوند؛ برای مثال به این عناوین دقت کنید: یکپارچگی و انسجام نظام شهرسازی کشور؛ الزامی ضروری برای پیشگیری حوادثی نظیر آتش سوزی ساختمان پلاسکو، ارزیابی مقایسه ای سیستم مترو با تاکید بر عملکرد متروی تهران، دگرگونی فضای شهری از طریق توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی رویکرد سه ارزشی، هزینه بالای پارکینگ رایگان

این موضوعات، خواننده فراگیری ندارند و چاپ آن ها در قالب کتاب نمی تواند در اولویت باشد و بهتر است صرفاً فایل آن ها به عنوان گزارش مطالعات و پژوهش ها در دسترس استفاده کنندگان قرار گیرد.

ضرورت انتشار برخی کتاب ها توسط شهرداری مشخص نیست! کتاب هایی که یا قبلاً منتشر شده و گاه چندین عنوان با همین موضوعات در بازار نشر وجود دارد یا می توانند (و باید) توسط بخش خصوصی منتشر شوند؛ مثلاً به این عناوین دقت کنید: بتن های الیافی توانمند، متره؛ برآورد و آنالیز بها، دین و سبک زندگی و… اگر شهرداری، به دلیل گستردگی حوزه های فنی، عمرانی و فرهنگی و اجتماعی، بخواهد در همه این زمینه ها کتاب منتشر کند، پس دانشگاه ها، پژوهشگاه ها و سایر ناشران و مؤسسات فرهنگی قرار است چه کنند؟

انتشارات علمی فرهنگی کجای کار قرار گرفته است؟

در سال های 1391 و 1392، مجموعه کتاب های ارزشمندی در معاونت اجتماعی شهرداری تهران تهیه (ترجمه و تألیف) شد. طی بخشنامه ای همه زیرمجموعه های شهرداری که فاقد انتشارات بودند موظف بودند امور چاپ و انتشار کتاب های خود را به نشر شهر بسپارند، اما نظر به عملکرد نه چندان رضایت بخش این نشر (هزینه های بالا، تأخیر در چاپ و انتشار، کیفیت پایین چاپ، مشکل توزیع مناسب و…) معاونت اجتماعی تصمیم گرفت این مجموعه را با همکاری ناشر دیگری منتشر کند. انتشارات علمی فرهنگی از انتشار این آثار استقبال کرد و نظر به آماده بودن کتاب ها، پذیرفت که انتشار آن ها را برعهده بگیرد. کتاب ها با کیفیت و توزیعی قابل قبول چاپ و منتشر شدند.

از نکات جالب در مراسم رونمایی از کتاب های مجموعه شهرداری، غایب بودن نشر شهر و انتشارات همشهری در این مراسم بود. همچنین حضور نادره رضایی، مدیر عامل انتشارات علمی فرهنگی در این رونمایی ورونمایی از کتاب هایی که عمدتاً مربوط به دوره مدیریت او نیست هم جالب بود. رضایی گزارش کوتاهی از فعالیت های این انتشارات در حوزه شهری را ارائه کرد.

شهرداری و موضوع نشر

مراسم رونمایی از 54 (یا 56) و سایر فعالیت های مجموعه شهرداری در هفته کتاب را باید نشان دهنده شرایط نشر و کتاب در این مجموعه گسترده و برخوردار دانست. به نظر می رسد سه سال پس از حضور دکتر حناچی، به عنوان شهردار تهران، رویکرد ها و حد و حدود شهرداری درباره حضور در عرصه نشر، چندان مشخص نیست.

ابلاغیه تأسیس شورای چاپ و نشر شهرداری تهران در سال 1395 ابلاغ شده است و محمد حسین بوچانی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ریاست آن را بر عهده دارد؛ همین موضوع که رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، همزمان رئیس شورای چاپ و نشر شهرداری تهران نیز هست، نشان دهنده این است که در مجموعه شهرداری، درک درستی از حوزه چاپ و نشر وجود ندارد و به این حوزه نه به عنوان حوزه ای مستقل و تخصصی، که به عنوان حوزه ای حاشیه ای نگاه می شود! چگونه رئیس مرکز مهم و پُرکاری، چون مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران می تواند وقت و زمان لازم برای ساماندهی اوضاع چاپ و نشر در شهرداری را هم داشته باشد!

سیاستگذاری، مشخص و تصویب برنامه و خط مشی های حوزه چاپ و نشر مجموعه شهرداری تهران شامل کتاب، نشریات داخلی و عمومی و سایر آثار اعم ار فیزیکی یا الکترونیکی در چارچوب سیاست های کلی شهرداری تهران، مشخص و تصویب مقررات چاپ و نشر، آنالیز، ارزیابی و اظهار نظر جهت اعطای مجوز و تصویب یا رد آثار پیشنهادی ارائه شده و مشخص نوع و میزان حمایت و تیراژ آثار مهمترین وظایف این شوراست، اما علیرغم گزارش نسبتاً مفصلی که بوچانی، شورای چاپ و نشر شهرداری تهران، در این مراسم نمایی، درباره جلسات و تصمیمات این شورا ارائه کرده است، برگزاری همین نوع رونمایی، برنامه های هفته کتاب و مطالب اشاره شده، نشان دهنده این است که عملاً اقدام مؤثری در حوزه نشر شهرداری تهران انجام نشده است.