از ایوان امیر علی شیر نوایی در حرم مطهر رضوی چه می دانید؟ - لوکو

خبرنگاران مشهد - ساخت و ساز در حریم حرم مطهر در دوران تیموری همیشه تداوم داشته و آن ساخت و سازها علاوه بر اینکه چهره حرم رضوی را دگرگون نموده، فضاهای تازهی در مجاورت حرم مطهر را موجب شده است، ایوان امیرعلی شیر از آن جمله است.

سلطان حسین بایقرا آخرین پادشاه تیموری وزیر و مشاور فرهیخته و اندیشمندی داشت به نام امیرعلی شیر نوائی او علاوه بر آثار و تألیفات، بناهای خیر و عام المنفعه فراوانی ساخت. یکی از آن بناهای فاخر ایوان امیرعلی شیر بود که پس از طلاکاری آن در عصر نادرشاه به ایوان طلاو ایوان نادری معروف شد.

آن ایوان بین سال های 875 تا 885ه.ق با 21/4متر ارتفاع، 14/7متر عرض دهانه و 7/8متر عمق ساخته شده است. این ایوان به وسیله چهار درگاهی به مجموعه حرم مطهر ارتباط می یابد.

ساختار بنا چون دیگر بناهای عصر تیموری از شیوه آذری تبعیت نموده، در حال حاضر کف و ازاره ها با سنگ مرمر و رویه دیوارها با ورقه های مسیٍ طلا کاری شده پوشیده شده و تردید نیست که رویه دیوارها پیش از طلاکاری همچون مسجد گوهرشاد به کاشی معرق و کتیبه مزین بوده است. در آرایش مطلای تازه نیز معمار و هنرمند در جای خود مقرنس ها و کتیبه ها را از یاد نبرده است.

در کتیبۀ پیشانی ایوان کتیبه ای که به خط ثلث نگارش یافته و پس از زلزله سال 1084ه.ق محمد رضا امامی آن را بازنویسی نموده، به زمان ساخت بنا در عهد سلطان حسین بایقرا اشاره شده است.

کف ایوان با مقداری از سطح خارج از زیر طاق با سنگ خلج فرش شده و جلوی آن را از سه طرف با سنگ نرده کشی نموده اند. ازاره ایوان به ارتفاع 2 متر با سنگ مرمر الوان پوشیده شده است و داخل ایوان را نادرشاه افشار طلاکاری نموده و به ایوان طلای نادری هم معروف می باشد.

بالای ایوان با طرز زیبا و بدیعی مقرنس کاری شده و با خشت های طلایی زیب و زینت یافته است.

در پیشانی ایوان با خط ثلث جلی زرد رنگ روی زمینه لاجوردی نوشته شده: فی ایام دوله السلطان الاعظم و الخاقان المعظّم مالک الرقاب و الامم مولی ملوک العرب و العجم شاه سلطان حسین میرزا بایقرا بهادر خلدالله تعالی ملکه. کاتب آن محمدرضا امامی می باشد که در زمان صفویه زندگی می نموده است.

ظاهراً کتیبه زمان امیرعلی شیر خراب شده بود و در زمان شاه سلیمان صفوی تعمیر شده است. ولی نام سلطان حسین میرزا را حفظ نموده اند. در میان کتیبه کلمه ابوزی مفهوم نیست و شاید ابوالغازی باشد که در کتیبه های سابق زیاد دیده می گردد.

در حاشیه ایوان، کتیبه ای به خط ثلث سفید رنگ سوره مبارکه کهیعص نوشته شده و این هم به خط محمدرضا امامی می باشد و در کنار خط ثلث سوره مبارکه یس را به خط کوفی نوشته اند که در زمان شاه سلیمان صفوی زلزله ای در مشهد واقع شد که به اماکن متبرکه آسیب رسید و ظاهراً به این ایوان هم آسیب رسیده و بعد تعمیر شده است.

در قسمت جنوبی ایوان محراب مانندی ساخته شده و در آن روی خشت های طلا قصیده ای مکتوب است.

همزمان با احداث نخستین ایوان در مجموعه معماری حرم رضوی یک فضای معماری دیگر نیز برای نخستین بار در شمال حرم ساخته شد و آن صحن بود.

صحن به منزله یک پیشخوان برای ورود به ایوان و فضاهای درونی حرم مطهر بود. البته از گذشته های دور چنان پدیده ای به صورت روباز یا بسته در معابد، کاخ ها و مسجدها نیز وجود داشتند اما در حرم مطهر صحن پدیدۀ نوظهوری بود که برای نخستین بار در جلو ایوان امیرعلی شیر ساخته شد.

منظور از ساخت آن احتمالا ایجاد نوعی حصار یا حفاظ برای حرم بود. ابعاد نخستین صحن محدود و مستطیلی بود که با فاصلۀ نسبتا کم ایوان را در بر می گرفت و ایوان امیرعلی شیر در میان قاعده جنوبی آن قرار داشت.

از دوران صفوی به بعد صحن ها که جنبۀ نمادین به خود گرفته بودند با شکوه و زیبا در جای جای مجموعه معماری حرم مطهر ساخته شدند.

انتهای پیغام //ف. ب.