تربت جام؛ زادگاه شخصیت های علمی و فرهنگی - لوکو

تربت جام؛ زادگاه شخصیت های علمی و فرهنگی

نویسنده:محمدعلی حیدرزاده

منطقه جام در قدیم زام نام داشته و از توابع نیشابور محسوب می شده است. مرکز زام بوزجان بوده است و از ویژگی های زام در قرون سوم و چهارم هجری قمری، تربیت شخصیت های علمی و فرهنگی است که از جملة آنها ابوالوفاء بوزجانی منجم برجسته ایرانی همتراز با ابوریحان بیرونی بوده است.

رجبعلی لبافی باستان شناس کشورمان با اعلام این مطلب، درباره شکل گیری تربت جام گفت: در قرن ششم هجری قمری شخصیت عرفانی به نام شیخ احمد جامی در سن 22 سالگی پا در طریق الهی و عرفان گذاشت و زادگاه اصلی خود نامق در کاشمر را ترک کرد و پس از مدتی اعتکاف وگوشه نشینی در کوه بزد به روستای معدآباد آمد و در آنجا خانقاهی ساخت و به زاویه نشست. حضور این شخصیت در معدآباد موجب شد که پیروان بی شمارش گرد او جمع شوند. شیخ احمد معروف به ژنده پیل در سال 536 هجری فوت کرد و در کنار خانقاهش به خاک سپرده شد و بعد از آن روستای معدآباد که به برکت حضور پیروان شیخ احمد بسیار وسعت یافته بود، به تربت شیخ جام و تربت جام معروف شد. در تربت جام و حوالی آن، آثار تاریخی زیادی موجود است که یا ارتباط مستقیم با شیخ احمد جام و پسرانش دارد یا متعلق به پیروان او و در ارتباط با مَشرب او است. از جمله این بناها می توان از مجموعه معماری مزارجام؛ مقبره و مسجد خواجه عزیزالله، رباط جام، مقبره شاه قاسم انوار، خرابه های شهر خرگرد جام و خرابه های شهر بوزجان نام برد.

مجموعه معماری شیخ احمد جام

این مجموعه معماری بزرگ و نفیس مشتمل بر 10 فضای معماری بر گرد یک صحن وسیع است. قدیمی ترین فضای معماری این مجموعه خانقاه شیخ است که در دوران سلجوقی زمان سنجر ساخته شده است و جدیدترین آنها آب انبار مقابل ورودی و کاشیکاری رویه پایه های ایوان در زمان صفویه است.

مهمترین و بزرگترین بخش مجموعه معماری مزارجام، گنبد خانه است و آن بنایی چهارطاق و وسیع با سقف گچ کاری و نقاشی روی گچ است که در سال 720 هجری قمری ساخته شده و در سال 763 هجری زینت یافته است که نفیس ترین آثار هنری و فرهنگی ایران محسوب می گردد. استاد هنرمند در این مسجد به یاری گچ بری و کتیبه توانسته است جلوه های بسیار زیبایی را شکل دهد.

مسجد و مزار خواجه عزیزالله

این مجموعه مشتمل بر یک آرامگاه و یک مسجد است که در دوره صفویه به شیوه معماری آن دوران ساخته شده است. چیزی که در آرامگاه بیش از همه جلب توجه می نماید، تعداد زیادی چلّه خانه است که در جوف دیوارها تعبیه شده است و این امر دلالت بر حضور پیروان صوفی مسلک یا عارف شیخ احمدجام و خواجه عزیزالله در آن مکان دارد.

مقبره قاسم انوار

قاسم انوار یکی از شعرای انقلابی ایران در قرن نهم هجری بود. این شخصیت اصالتاً تبریزی بود که طی سفرهای طولانی خود به هرات رفت و در پی ناسازگاری با دستگاه حکومت شاهرخ به جام آمد و در مجاورت شهر خرگرد جام در منطقه ای به نام لنگر، خانقاهی ساخت و پس از فوت در مجاورت خانقاه به خاک سپرده شد. امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا در مدفن او آرامگاهی ساخت که آن آرامگاه اکنون یکی از بناهای تاریخی جام است و بنا به سبک ابنیه دوره تیموری در یک نقشه مستطیل از آجر ساخته شده است و گنبدخانه آن چهار ایوانی است این بنا دارای درگاهی ها و طاق نماهای متعدد است که در مجموع فضای داخلی آن را زیبا جلوه می دهد.

بوژگان

خرابه های شهر قدیم بوژگان هم اکنون حدود 20 کیلومتری مشرق تربت جام موجود است که به صورت تپه ماهور درآمده و پستی و بلندی ها و تپه ماهورهایی که در وسعت زیاد پراکنده شده است حکایت از این دارد که شهر بوزجان از وسعت زیاد برخوردار بوده و دارای ارگی بلند و خندقی پیرامون ارگ بوده است. قطعه سفال هایی که در این منطقه پراکنده شده است، نشان می دهد که این شهر از اوایل اسلام تا قرن هفتم هجری مسکونی بوده در کنار خرابه های شهر اکنون بنایی معروف به ابوذر بوزجانی قرار گرفته است که بنایی با خشت و گل و از قدمت زیاد برخوردار است. ابوالوفاء بوزجانی ریاضیدان و منجم قرن سوم و چهارم هجری بوده که نظریات علمی او هنوز از اعتبار فراوان برخوردار است. به علت اینکه او دارای تحقیقات مفصلی در ارتباط با کره ماه بود، یکی از دهانه های آتشفشان سطح کره ماه به نام او نامگذاری شده است. از ابوالوفاء بوزجانی تعداد زیادی کتاب و رساله به جا مانده است که شخصیت و نظریات علمی او را معرفی می نمایند.

منبع:http://www.ettelaat.com

ارسال به وسیله کاربر محترم سایت :hasantaleb

/ج

منبع: راسخون